Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-ci il may – 1920-ci il aprel)
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ – ŞƏRQDƏ İLK PARLAMENTLİ RESPUBLİKA

(1918-ci il may – 1920-ci il aprel)
Bəşəriyyət tarixinin ən dəhşətli və ən qanlı hərbi-feodal müstəmləkə rejimi olan Çar Rusiyası da Azərbaycan xalqının dövlətçilik ənənələrini məhv edə bilmədi. Əsarət altına salınmış türk-müsəlman xalqlarının milli mənlik şüurunu və qədim dövlətçilik ənənələrini məhv etmək siyasəti yeridən Rusiya imperiyası Cənubi Qafqazı bu siyasətin ən dəhşətli qanlı qırğın meydanına çevirmişdi. Bu qəddar siyasətin son məqsədi Cənubi Qafqazı Azərbaycanın türk-müsəlman əhalisindən “təmizləmək”, bundan sonra İran və Türkiyəni aradan qaldırıb rahatca isti dənizlərə çıxmaq, bununla da Rusiyanın tarixi arzusuna – Hindistana yetişmək niyyətinə nail olmaq idi. Məhz bu məqsədlə də bir tərəfdən imperiyanın ayrı-ayrı yerlərindən Azərbaycan ərazisinə müxtəlif mənşəli xristian əhali köçürülüb gətirilir, digər tərəfdən də yerli əhalinin xristianlaşdırılması və ruslaşdırılması siyasəti yeridilirdi. Daha dəhşətlisi isə bu idi ki, həmin qanlı siyasəti daha uğurla həyata keçirmək üçün erməni-müsəlman qırğınları törədilirdi. Ölkənin şimal-qərb hüdudlarında isə Azərbaycan və gürcü xalqları arasına nifaq salmaq siyasəti yeridilirdi. Bir sözlə, Azərbaycan Çar Rusiyasının milli-müstəmləkəçilik siyasətinin ən dəhşətli sınaq meydanına çevrilmişdi.

Buna görə də bütün Rusiya imperiyası ərazisində məhz qədim dövlətçilik ənənələrinə malik olan Azərbaycan çarizmin qəddar milli-müstəmləkə rejiminə qarşı milli müqavimət hərəkatının əsas mərkəzinə çevrildi. İdarə olunmağa deyil, idarə etməyə vərdiş etmiş Azərbaycan xalqı özünün qabaqcıl ziyalılarının başçılığı altında bütün Rusiyanın türk-müsəlman xalqlarının milli azadlıq hərəkatının önünə keçdi.

Read Full Post »

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının və  Azərbaycan Demokratik Respublikasının təməl daşını quran, sonralar ömür yolu, həyatı zəngin və keşməkeşli hadisələrlə dolu bir dastana çevrilən, xalqımızın ölümsüz lideri Məhəmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı kəndində anadan olmuşdur. Atası din xadimi olsa da, həyata açıq gözlə baxmış, məktəb yaşına çatmış oğlunu şəriət dərslərini yox, dünyəvi elmləri öyrənməyə yönəltmişdir. Onun, oğlunu məşhur pedaqoq S.M.Qənizadənın (1846-1942) müdir olduğu ikinci “Rus-müsəlman” məktəbinə qoyması gələcək mütəfəkkirin taleyində böyük rol oynamışdır. Buranı bitirdikdən sonra M.Ə.Rəsulzadə öz təhsilini Bakı texniki məktəbində, rus dilində davam etdirmişdir. Onun inqilabi fəaliyyətinin ilk illəri də məhz bu dövrə təsadüf edir. 1902-ci ildə on yeddi yaşında olan M.Ə.Rəsulzadə “Müsəlman gənclik təşkilatını yaratmışdır (“Azərbaycan türk kultur dərgisi”, Ankara No269, 1989-cu il, səh.49). Bu XX əsrdə Azərbaycanda rus müstəmləkə üsul-idarəsinə qarşı gizli mübarizə aparan ilk siyasi təşkilat idi.
Az sonra “Müsəlman demokratik “Müsavat” cəmiyyəti” adı ilə gizli fəaliyyət göstərən bu təşkilatın bir qolu da İranda qurulmuş və burada başlamış məşrutə inqilabına istiqamət verici rəhbər qüvvəyə çevrilmişdir. M.Ə.Rəsulzadə ədəbi yaradıcılığa da bu illərdə başlamış, “Müxəmməs” adlı ilk əsəri “Şərqi Rus” qəzetində (1903-cü il No20) çap olunmuşdur. 1904-cü ilin axırlarında “Müsəlman demokratik “Müsavat” cəmiyyəti”nin əsasında RSDFP-nin Bakı komitəsinin nəzdində “Müsəlman sosial-demokrat “Hümmət” təşkilatı” yaradılmışdır. Bu təşkilatın baniləri Mir Həsən Mövsümov (1882-1907), Məmməd Həsən Hacınski (1875-1931) və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə olmuşlar. (“Бакински рабочи” qəzeti, No60, 18 mart, 1923-cü il). M.Əzizbəyov, N.Nərimanov, S.M.Əfəndiyev və başqa görkəmli inqilabçılar da 1905-ci ildən bu təşkilatın üzvü idilər. Təşkilatın “Hümmət” adlı qəzeti də nəşr edilmişdir (1904-1905-ci illər, cəmi 6 nömrə). Qəzetin əsas naşirlərindən biri də M.Ə.Rəsulzadə olmuşdur. Lakin hələlik onun bir nömrəsi də tapılmamışdır.

Read Full Post »

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə hadisələrin xronologiyası

Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə hadisələrin xronologiyası

27 fevral 1917-ci il
– Rusiyada fevral burjua-demokratik inqilabının baş verməsi

mart 1917-ci il
– Rusiyada Müvəqqəti hökumətin təşkili

mart 1917-ci il
– Zaqafqaziyanın idarəsi üzrə Xüsusi Komitənin (Ozakom) yaradılması

mart 1917-ci il
– Bakıda Müvəqqəti hökumətin idarəçilik orqanı kimi İctimai Təşkilatların İcraiyyə Komitəsinin yaranması

mart 1917-ci il
– Bakıda Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetinin yaradılması

15-20 aprel 1917-ci il
– Qafqaz Müsəlmanlannın Bakı qurultayı

1-11 may 1917-ci il
– Ümumrusiya müsəlmanlarının Moskva qurultayı

25 oktyabr 1917-ci il
– Petroqradda bolşeviklərin hakimiyyətı zəbt etməsi

Read Full Post »

The Oil Issue In The Policy Of Azerbaijan’s Government In 1918-1920

On the historic day of May 28, 1918 Azerbaijan declared independence. Thus, after over than 100 years, national statehood was re-established and Azerbaijan’s government started creating its own state institutions. However, in spite of the energetic steps taken by the government, this process was complicated and impeded by the military-political situation it faced at the same time. Even after the declaration of independence, a diarchy existed in Azerbaijan: the city of Baku and Baku province were controlled by the Bolshevik regime. It is clear enough that the Bolsheviks, led by Shaumyan, were completely controlled and directed by Soviet Russia; this explains the fact that the interests of Baku’s economy and especially the oil industry, were subjected to Russian interests.

On May 1, 1918 The Baku Soviet of Peoples Commissars published a declaration claiming that it would apply all the decrees of the Soviet government in Russia (1). Soviet Russia, covered with the fire of civil war was in great need of fuel. It would have been impossible to achieve the military victory on the Russian fronts without the oil from Baku.

Therefore Lenin characterized the issue of nationalizing of the oil industry as the highest priority from the very first day of the Communist regime. He instructed the Baku Soviet to provide the oil supply. His telegram of May 28, 1918 stated that “…most importantly, the oil production should be secured.” (2) In two weeks he sent another telegram ordering the Baku Soviet to ” take necessary measures to rapidly export the oil products from Baku.” (3)

Read Full Post »

The last Session of ADR Parliament

On May 28, 1918 the Azerbaijan Democratic Republic (ADR) declared its independence from the Russian Empire. The new country stretched from Nakhchivan in the west, to Darbent [now in Daghestan] in the northeast, to the Araz River forming the border with Iran in the south. Its territory covered 97,300 square miles, approximately 10,000 more than today, since Armenia now occupies the strip of land between Nakhchivan and the main part of Azerbaijan.

The new republic’s Parliament consisted of 120 members and was officially opened on December 7, 1918 by Mammad Amin Rasulzade, head of the Musavat Party. During its rule, Parliament declared Azeri as the official state language, raised an army, opened Azerbaijan’s first university (Baku State University) and adopted a national flag and anthem. It also sent a delegation to the Paris Peace Conference, where Azerbaijan was officially recognized by many countries.

This period of self-rule ended abruptly when the Soviet Army marched into Baku on April 28, 1920. Despite its brevity of only 23 months, Azerbaijan’s period of independence gave its people a sense of national awareness and established a precedent for the country when it regained its independence in 1991.

Nikki Maxwell, who has been among those researching the history of the Democratic Republic of Azerbaijan, provided much of the material for this article. The record of Parliament’s last meeting was kept in KGB archives and was first published in the newspaper “Elm” (Science) in May 1991 (N19-20, pages 3 and 6).

The Last Hours

April 27, 1920, 8:45 p.m.
Chairman: Mohammad Yusif Jafarov
Secretary: Reza bey Garasharli

Secretary: This special session is declared open. What is your opinion? Should this historical session be open or closed to the public?

Voices: Open! Closed! Open!

Chairman: Does anyone want to talk about it?

Read Full Post »

The Fate of ADR Parliament Members

According to the terms given to Parliament, the Bolsheviks guaranteed that the members of Azerbaijan’s Parliament would not be harmed, their homes and property would not be confiscated and only the highest-ranking positions would be replaced by Communist Party members.

Despite this guarantee, very few Parliament members actually survived both the turbulence of the time and Stalin’s Repression. Recent scholarship now enables us to reconstruct what happened to 15 of the Parliament members after the government was dissolved. At least two-thirds of those listed here were eventually killed or arrested.

Hasan Aghayev
Went to Tiblisi, Georgia. Killed by an Armenian-hired assassin in July 1920.

Abdulali bey Amirjanov
Went to Istanbul, Turkey. Helped start up the “Davanat” trade company in Baku. Died in Turkey in 1948.

Jamobey Hajinski
Arrested in April 1922. Spent three years in prison, then sent to a concentration camp in Solovki (Arkhangelsk region, Russia). Released in 1928 and returned to Baku. Worked for cooperative societies in Baku, 1928-1937. Arrested in 1938 and died in the Vyatka concentration camp in the Kirov district (Russia).

Mammad Hasan Hajinski
Worked for Azerbaijan Supreme Council of National Economy and later as First Deputy Director of Transcaucasian State Plan Committee until Beria ordered his arrest. Died in prison in Tbilisi in 1931.

Mammad Yusif Hajinski
Worked as a legal advisor for the cotton trust and the Azerbaijan winemaking trust. Died in 1938 in Baku.

Aliagha Hasanov
Worked as Director of Azerbaijan State Bank. Died in 1933 in Baku.

Fatalikhan Khoyski
Shot in the back by an Armenian-hired assassin in June 1920.

Read Full Post »

List of executed ADR generals in 1920 by Soviets

List of executed ADR generals in 1920 by Soviets, from M.E.Rasulzade’s book “Azerbaycan Cumhuriyeti”

1. Yusuf bey Ibrahim Aga
2. Kaytaba$i Hamid Bey
3. Dilhas bey Murad Geray
4. Hebib bey Selimov
5. Kasim bey Mirza Kacar Sheyhzade
6. Suleyman bey Sulkevich
7. Suleymanov
8. Hazan Bey
9. Chilayev
10. Koden
11. Makayev (Makashvili)
12. Hadesh bey Hudaverdiyev
13. Konstantinovich
14. Kalajef
15. Yagub bey Akhmedzade
16. Nagi bey Alizade
17. Ilyas bey Talishkhanli
18. Ibrahim bey Fattahov
19. Jaffar bey Akhunzade
20. Ferhad bey Agalarov
21. Huseyn bey Mirizade
22. Mirza bey Sadreddin Sheykhzade
23. Mekhdizade

Rest in Peace !

Read Full Post »

Foreign relations of ADR

Between 1918 and 1920, the Republic of Azerbaijan had diplomatic relations with a number of states. Agreements on the principles of mutual relations were signed with some of them; sixteen states established their missions in Baku. The ADR government always remained neutral on the issue of Russian Civil War and never sided with the Red or White Army.

Recognition by Allies
The Azerbaijani delegation attended the Paris Peace Conference, 1919. Upon its arrival in Paris, the Azerbaijani delegation addressed a note to U.S. President Woodrow Wilson, making the following requests:

1. That the independence of Azerbaijan be recognized,
2. That Wilsonian principles be applied to Azerbaijan,
3. That the Azerbaijani delegation be admitted to the Paris Peace Conference,
4. That Azerbaijan be admitted to the League of Nations,
5. That the United States War Department extend military help to Azerbaijan, and
6. That diplomatic relations be established between the United States of America and the Republic of Azerbaijan.

President Wilson granted the Azerbaijani delegation an audience, at which he displayed a cold and rather unsympathetic attitude. As the Azerbaijani delegation reported to its Government, Wilson had stated that the Conference did not want to partition the world into small pieces. Wilson advised the Azerbaijanis that it would be better for them to develop a spirit of confederation, and that such a confederation of all peoples of Transcaucasia could receive the protection of some Power on the basis of a mandate granted by the League of Nations. The Azerbaijani question, Wilson concluded, could not be solved prior to the general settlement of the Russian question.

Read Full Post »

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti

Azərbaycan xalq Cümhuriyyəti və onun Parlamenti çox çətin və mürəkkəb bir tarixi dövrdə meydana gəlmişdi. Rusiyada baş vermiş 1917-ci il fevral inqilabından sonra Zaqafqaziyda Dövlət Dumasına seçilmiş deputatlardan ibarət Zaqafqaziyanın idarəsi üzrə xüsusi komitə, noyabrda isə Zaqafqaziya Komissariatı yaradılır. Zaqafqaziyadan Rusiyanın Müəssisələr Məclisinə seçilmiş və bolşeviklərin oktyabr çevrilişindən sonra orada iştirak edə bilməyən nümayəndələri 1918-ci il fevralın 14-də Tiflisdə toplaşırlar və Zaqafqaziyada ali hakimiyyət orqanı olan Zaqafqaziya Seymini yaradırlar.

Zaqafqaziiya Seymində və hökumətində fəaliyyət göstərən hər üç millətin nümayəndələrindən hər biri öz millətinin mənafeni ümumzaqafqaz mənafeyindən üstün tuturdu. Ümumi bir platforma yox idi. Bir sözlə yenidən parçalanma məsələsi labüd idi. Nəhayət 1918-ci il may ayının 25-də Zaqafqaziiya Seyminin son iclası keçirilir. Gürcüstan Zaqafqaziiya Seymindən çıxaraq may ayının 26–da öz istiqlaliyyətini elan edir.
Zaqafqaziya Seymi dağıldıqdan bir gün sonra, mayın 27-də Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan etmək və ilk Azərbaycan hökuməti yaratmaq üçün Seymin 44 nəfər müsəlman nümayəndələri Tiflisdə toplanır və Azərbaycanın idarə olunmasını öz üzərinə götürmək qərarına gələrək özlərini Azərbaycanın Milli Şurası elan edirlər.
M.Ə.Rəsulzadə Azərbaycan Milli Şurasının sədri seçilir.

1918-ci il may ayının 28-də Azərbaycan Milli Şurası Həsən bəy Ağayevin sədirliyi ilə Azərbaycanın istiqlaliyyəti haqqında bəyannaməni qəbul edir.
İstiqlaliyyət Bəyannaməsi

Read Full Post »

Азербайджанская Народная Республика – первая парламентская республика на востоке

Кровавый военно-колониальный режим царской России не сумел уничтожить древнейшие традиции государственности азербайджанского народа. Царское правительство, проводившее политику уничтожения национального самосознания и древних традиций государственности покорённых ею тюрко-мусульманских народов, превратило Южный Кавказ в арену самой ужасной кровавой бойни. Конечной целью этой политики была “очистка” Южного Кавказа от местного тюрко-мусульманского населения Азербайджана, а затем, ликвидировав Иран и Турцию, беспрепятственно выйти к тёплым морям и тем самым реализовать историческую мечту Российской империи – достичь Индии. Именно с этой целью, с одной стороны из разных областей России переселялось в Азербайджан христианское население различного происхождения, а с другой, проводилась политика христианизации и русификации местного населения. Страшнее всего было то, что для более успешного проведения этой политики провоцировались армяно-мусульманские бойни. А в северо-западных пределах страны проводилась политика сеяния вражды между азербайджанским и соседним грузинским народами. Одним словом, Азербайджан был превращён в арену испытаний национально-колониальной политики царской России.
По этой причине Азербайджан, обладавший древними традициями государственности, превратился в основной центр движения национального сопротивления против жестокого национально-колониального режима царизма на всей территории Российской империи. Азербайджанский народ, имевший традиции управлять, а не быть управляемым, во главе со своей прогрессивной интеллигенцией перешёл на передовую позицию национально-освободительного движения тюрко-мусульманских народов всей Российской империи.

В начале ХХ столетия, когда Российская империя вступила в период реформ для выхода из глубокого военно-политического и экономического кризиса, азербайджанская интеллигенция, покровительствуемая великим меценатом Г.З.Тагиевым, начиная с 1905 г., наряду с другими требованиями, выдвигала и требования о представительстве в органах центральной власти тюрко-мусульманского населения страны, привлечения его к деятельности в местном управлении и судебных органах, вела борьбу против дискриминации, за свободу. Во главе этого движения шли выдающийся правовед Алимардан бек Топчибашев, Шамси Асадуллаев, Ахмед бек Агаев, Адильхан Зиядханов, Али бек Гусейнзаде и многие другие представители национально-патриотической интеллигенции.
В указанный период Северный Азербайджан был превращён в символ борьбы всех угнетённых восточных народов, поднявшихся против царизма за свою свободу. Не случайно, что идея объединения всего тюрко-мусульманского населения Российской империи против царизма и создания с этой целью единой политической организации зародилась именно в Азербайджане.

Read Full Post »